Śmiałowice

Kościół p.w. św. Wawrzyńca

Już w 1318 roku wzmiankowano kościół w Śmiałowicach. Kościół św. Wawrzyńca jest wczesnogotycką budowlą z końca XIII wieku, rozbudowany około 1500 roku i przebudowany w XVIII wieku (m.in. poszerzono nawę i prezbiterium, dlatego ma asymetryczną bryłę). Jest orientowany i ma półkolistą absydę oraz wieżę z ośmiobocznym hełmem iglicowym i półkoliste okna. Na zewnętrznych ścianach kościoła zachował się bogaty szereg epitafiów i tablic z inskrypcjami z lat 1452-1600. Wewnątrz kościoła jest cenne wyposażenie, np. gotycka figurka Matki Bożej z XV w., barokowe ołtarze z XVII w., drewniana chrzcielnica i ambona z XVII w. Dodatkowo przy bramie wejściowej do kościoła znajdują się: przy prawej przyporze - wmurowany krzyż pokutny z 1413 r. z wyrytą kuszą, a ponad nim stara tablica z inskrypcją, obok nich gotyckie sakramentarium z XV w. Natomiast przy lewej przyporze stoi słup uważany za pręgierz z 1484 r. Obok jest też stara tablica z napisem. Ponadto w murze cmentarnym jest kapliczka pokutna

• Tekst oraz zdjęcia pochodzą z portalu Wratislaviae Amici.

Wyciąg z inwentaryzacji hrabiego Hoverdena

• 1517. Seidlitz, Georg v., Landeshauptmann, gest. 1557.
• 1541. Seidlitz und Kratzkau auf Steupichen.
• 1557. Seidlitz, Sigemund.
• 1558. Seidlitz, Nic., v. Fürstenau u. Fr. Anna gb. v. Groecz.
• 1559. Seidlitz, Hertwig's v., Söhnlein.
• 1559. Seidlitz, Hertwigt v. Schwentnig u. Frau Hedwig • • •
• 1564. Seidlitz, Hans, Kind, Kratzkau.
• 1568. Seidliz, Sigm. v., Sohn des Hertwig S. zu Schmelwicz, Kratzkau.
• 1574. Seidlicz . . . . .
• 1575. Seidlitz, Hedwig, geb. Schweinzin, gest. 1588.
• 1575. Seidlitz, Hertwig, auf Crazcau und Frau
• 1599. Nimitz, Frau Anna.
• 1599. Schindel, Caspar's, Töchterlein.
• 1599. Seidlitz, Anna, gb. Nimitzen,

Opis w opracowaniu Hansa Lutscha

• Grabsteine mit den Flachbildern der Verstorbenen, meist übertüncht. Aus der Familie des Ritters Hertwig von Seidlicz von Schmelwicz auf Craczcau:
  1) für seine Hausfrau Hedwigis + 1559; sie kniet vor dem Crucifixus, der, mit langflatterndem Gewande geschürzt, ziemlich roh dargestellt ist; eingerahmt von Frührenaissanceschmuck;
  2) für sein Söhnlein Hans + 1564 — wie der der Mutter behandelt;
  3) für seinen Sohn Sigmund + 1568;
  4 für ihn selbst + 1577. — Dgl.
  5) für Frau Hedwigis Schweinzin von Seifersdorf + 1588;
  6)—8) für ein Ritter-Paar und ihr Töchterlein, verdeckt;
  9)—11) in einem jetzt vermauerten Spitzbogenportal befindlich;
  12) für einen Junker, umrahmt von aufsteigendem Frührenaissance-Blattschmuck;
  13) für einen Ritter und seine Hausfrau. — Sämtlich aus der Zeit vor dem großen Kriege stammend.

Dawna kaplica-mauzoleum rodziny von Seidlitz

Widok na dawną kaplicę rodową von Sedlitzów - po prawej stronie ołtarz po lewej nawa.
Klucz inaczej zwornik w sklepieniu dawnej kaplicy rodowej w Śmiałowicach z herbami rodzin von Seidlitz i von Schindel.

Widoczna konstrukcja ościeża pod pobiałą na wysokości II kondygnacji.
Fazowane ościeże piaskowcowe biegnące przez II kondygnacje ob. zakrystii i magazynku ponad nią.

Von Seidlitzowie, kiedy stali się na początku XVI wieku właścicielami Śmiałowic, przebudowali kościół w ten sposób, że dobudowali przed prezbiterium kaplicę, którą później przeznaczyli na swoje mauzoleum. Na zworniku znajdował się herb rodzin von Seidlitz i von Schindel, który zachował się do dzisiaj. Byli oni protestantami, więc kiedy w 1652 roku cesarz Ferdynand IV odkupił od nich Śmiałowice, powrócili tutaj katolicy. Po kilku stuleciach nikt już nie pamiętał protestanckich Seidlitzów, płyty nagrobne niekonserwowane niszczały a niektóre odpadały od ścian. Jak to wyglądało w II połowie XIX wieku dokładnie opisał Rattonitz von Stillfried. A kiedy nadarzyła się okazja podczas kapitalnego remontu kościoła w 1925 roku, wyprowadzono z kaplicy-mauzoleum płyty rodziny von Seidlitz, umieszczając je w innych miejscach a wejście do kaplicy, które być może zamknięte było ażurową kratą, zamurowano pozostawiając jedynie drzwi prowadzące do zakrystii, na którą właśnie kaplicę przerobiono. A że niektóre płyty były niekompletne, nie trudząc się w jakiekolwiek sprawdzania, umocowano je tak, jak to dzisiaj widać.

Płyta nagrobna Niclausa von Seidlitz i jego żony Anny

Najznakomitszym zabytkiem we wnętrzu kościoła jest znajdująca się na lewo od wejścia, przytwierdzona do ściany płyta nagrobna Nicolausa von Seidlitz von Fürstenau oraz jego żony Anny zd. von Groecz, zmarłych około 1558 roku. Była to kiedyś płyta typu tumbowego z wyrytym napisem po obwodzie ale na skutek niedopatrzenia lub ignorancji robotników wykonujących przebudowę kościoła w 1925 roku, przyklejono nad nią płytę inskrypcyjną dotycząca osób, których płytę przymocowano na zewnętrznej ścianie kościoła.
I tutaj zaczyna się cała sprawa z zamianą płyty inskrypcyjnej, która nijak nie pasuje do postaci poniżej. Wszyscy „wielcy historii tego regionu upierają się iż jest to płyta, na której są postacie Hertwiga i Hedwig a ja będę się upierać, że tak nie jest. Czechowicz twierdzi iż jest to monolit kamienny, natomiast Kębłowski upiera się a ja za nim, że są to dwie odrębne płyty. Nie wyobrażam sobie płyty tumbowej z ukośnymi brzegami z wyrytym wokół napisem a nad nią tej płyty. To po pierwsze. To, że była typu tumbowego, nikt się nie sprzecza, bo nie ma o co. Postacie są w pozycji leżącej z zamkniętymi oczami a głowy mają oparte na poduszkach, a u stóp niewiasty leży zwinięty pies. Ale najważniejsza jest tutaj data powstania płyty i tutaj zgadzam się z Kębłowskim, iż powstała ona około 1550 roku a więc kilka lat przed śmiercią Nicolausa i Anny. Bowiem nasuwa się pytanie: kto zamawia płytę na kilkadziesiąt lat przed swoją śmiercią a tak by było w przypadku Hertwiga i Hedwig. Istotną sprawą jest tutaj także ubiór zmarłych. Kobieta jest ubrana w typowy strój późnogotycki z nakryciem głowy tzw. otwartym kapturem, który w czasach późniejszych nie stosowano. Natomiast postać mężczyzny w zbroi absolutnie nie pasuje do czasów schyłku XVI wieku. Jest to także zbroja bardzo rzadko spotykana, lecz nie ma to znaczenia biorąc pod uwagę, iż jego żona Anna nie pochodziła ze Śląska. Według Mariusza Śliwy zbroja ta pochodzi z lat 30-tych XVI wieku. Tak więc wszystko wskazuje na to, że nie są to postaci Hertwiga i Hedwig ale właśnie Nocolausa i Anny. Proszę popatrzeć tylko na zbroję Niclausa von Seidlitz, który zmarł w 1574 roku a więc rok wcześniej przed rzekomym Hartwigiem. Co za różnica, widać ją gołym okiem.
I jeszcze jedno. Śmieszy mnie u panów Harasimowicza czy Czechowicza a także innych, szczególnie uczniów prof. Harasimowicza, dziwna maniera rodem jeszcze z PRL-u a mianowicie spolszczania imion zapisanych na płytach nagrobnych czy epitafiach. Rozumiem, fiszki, na których zapisywali swoje spostrzeżenia trzeba by było przepisać od nowa jeżdżąc powtórnie po zabytkach a na to szkoda czasu. Nie umniejszam oczywiście wkładu jaki włożyli w poznawanie dzieł architektury sepulkralnej ale po tylu latach, kiedy już się nie boimy pisać prawidłowej pisowni starych niemieckich imion, nazwisk czy miejscowości, powinni się wyzbyć tej maniery, bo to tylko szkodzi w poznawaniu prawdziwej historii Śląska. Bo dla mnie Christoph to nie jest Krzysztof, a Elisabeth to nie Elżbieta, lub Johann to nie Jan. Nie przypominam bowiem sobie chociażby z lekcji historii aby na terenie Śląska w XVI, XVII czy XVIII wieku żyli Polacy protestanci, których zabytkowe płyty nagrobne czy epitafia znajdują się po kościołach i które oni obecnie opisują.

Płyta nagrobna Anny von Schindel † 1599

Płyta nagrobna Anny von Schindel zd. von Niemitz, zmarłej 12 września 1599 roku.

Płyta nagrobna Caspara von Schindel † 1599

Płyta nagrobna Caspara von Schindel , syna Anny zmarłego 22 czerwca 1599 roku. U góry herby: ojczysty rodziny von Schindel a macierzysty von Niemitz.

Płyta nagrobna Niclausa von Seidlitz † 1574

Płyta nagrobna Niclausa von Seidlitz zmarłego 8 maja 1574 roku w wieku 64 lat. U góry jako ojczysty występuje herb rodziny von Seidlitz a jako macierzysty von Peterswald.

Epitafia na ścianie kościoła

Płyty nagrobne znajdujące się w elewacji południowej kościoła w przestrzeni zamurowanego średniowiecznego portalu.

Epitafium Sigmunda von Seidlitz † 1568

Obramowane epitafium poświęcone Sigmundowi von Seidlitz, synowi Hertwiga von Seidlitz ze Śmiałowic, zmarłemu w 1568 roku. Postać zmarłego klęczy pod chmurami nad którymi jest krzyż z ukrzyżowanym Chrystusem, u samej góry wizerunek Boga a pomiędzy nimi Ducha świętego. Przed zmarłym widoczne dwa herby, m.in. rodziny von Zeidlitz.

IM 1568 IOR FREITAG V * LETARE IST IN GOT SELIG ENTSCHLAF DES EDLE EHRNVESTE H * HERTWIG V * SEIDLICZ V * SCHMELWICZ AVF CRACZKE SON SIGMUND SEIDLICZ DEM GOT GNADE

Epitafium Sigmunda von Seidlitz † 1568

Obramowane epitafium poświęcone Hansowi von Seidlitz, synowi Hertwiga von Seidlitz ze Śmiałowic, zmarłemu 14 września 1564 roku pomiędzy godziną 19 a 20. Młodzieniec klęczy pod Krucyfiksem a w rogach dwa wyrzeźbione aniołki.

Im 1564 Ior Den 14 Septe in zwischen 19 und 20 ist in got selig entschlaffen des Edlen Erenvest H * Hertwig . . . . . . . . . Sonlei Hans Seidlicz . . . . . g. gn.

Epitafium Hedewigis von Seidlitz † 1559

Obramowane epitafium poświęcone żonie Hertwiga von Schmelwitz und Kratzkau, Hedewigis Zeidlitz która zmarła 22 lipca 1559 roku. Zmarła klęczy pod Krucyfiksem, obok dwa herby m.in. rodziny von Zeidlitz, a u góry dwa aniołki.

Im 1559 Jor De 22 July Ist in Got vorscheide Des Edle erenveste Hertwig v. Schmelwicz avf Kraczke Hausfrawe Hedewigis vo.

Płyta epitafijna

Na tej samej ścianie co wyżej wymienione trzy epitafia po lewej górnej stronie umieszczona jest płyta epitafijna z datą 1520. Powiązana ona jest z Mistrzem rzeźby św. Anny Samotrzeć z Katedry w Świdnicy (1496) fundacji kanonika ze Śmiałowic.

Epitafium klasycystyczne NN osoby

Od strony zachodniej na wewnętrznej stronie murów umieszczone jest klasycystyczne epitafium z kompletnie wypłukaną płytą inskrypcyjną a zatem niemożliwą do odczytania.

Płyty nagrobne

Dwie płyty nagrobne na zewnętrznym murze kościoła.

Płyta nagrobna Hertwiga von Seidlitz i jego żony Hedwig

W tym miejscu należą się słowa wytłumaczenia, bowiem według naszych polskich badaczy tego okresu płyta z wizerunkiem Hertwiga i jego żony Hedwig znajduje się wewnątrz kościoła a nad nią znajduje się płyta inskrypcyjna. Niestety jest to wierutne kłamstwo historyczne, bo nawet patrząc na tę płytę w kościele nijak ubiory zmarłych mają się do dat w inskrypcji, a wątpię aby chowane osoby przedstawiano później w ubiorach z poprzedniej epoki. Druga sprawa, to sposób przechowywania płyt przed umiejscowieniem ich w miejscach, gdzie są dzisiaj. Otóż w II połowie XIX wieku wszystkie płyty należące do rodziny von Seidlitz leżały w nieładzie w dawnym ich mauzoleum-kaplicy, które kiedyś posiadało wyjście na kościół. Pisał zresztą o tym Rattonitz von Stillfried. Obecnie znajduje się tam zakrystia. Gruntownej przebudowy kościoła przeprowadzono w 1925 roku i wówczas płyty umieszczono w tych miejscach, które widzimy dzisiaj. Trzecią sprawą, nie mniej ważną jest status majątkowy oraz tytularny obu panów czyli Hertwiga oraz Niclausa. Ten drugi bowiem pisał się von Fürstenau. Milin był wcześniejszą siedzibą rodziny von Seidlitz. Kolejną sprawa przemawiającą za zamianą płyty inskrypcyjnej są jak już pisałem wcześniej ubiory zmarłych. Np. zbroja rzekomego Hartwiga (typ maksymiliański) jest dużo starsza od tej co posiada na sobie mężczyzna z żoną na zewnątrz. Nawet miecz tego rycerza z kościoła jest dużo starszy o d tego na zewnątrz. Stroje kobiet są zupełnie z innych epok, a ten na zewnątrz jest dużo młodszy i zupełnie w innym stylu. Moim zdaniem płyta z kościoła, która jest typu tumbowego znajdowała się kiedyś w mauzoleum Seidlitzów razem z innymi płytami a niedbający o porządek historyczny, bo nie znające się na tym, osoby przeprowadzające remont w 1925 roku dokleiły płytę inskrypcyjną nie tam gdzie potrzeba, a zatem pozbawiły płyty inskrypcyjnej płytę nagrobną znajdującą się obecnie na zewnętrznym murze kościoła. Z jednym się zgodzę z panem Bogusławem Czechowiczem, który tak "dokładnie" opisał parę małżeńską z wnętrza kościoła, iż były wyjątki kiedy to oprócz opisu na krawędzi tumby pojawiała się także płyta inskrypcyjna, ale nie u nas i nie w takiej formie, podające powtórnie informacje o zmarłych. Tylko martwi mnie fakt iż osoby uznające się za znawców w tej materii, do dnia dzisiejszego boją się przyznać do pomyłki.

Treść inskrypcji, która powinna znajdować się nad tą płytą:
IM. 1575 IOR. .. EPTE. IST IN GOT [T]. VORSCHIDEN . DER . EDLE // ERVNTFESTE . H[ERR] . HERTWIG . V[ON] . SEIDLICZ . (Z)V . SCHMELWICZ . AVF . CRACZAV //DEM . GOT[T] . GNADE --- IM . 1588 . IOR . DEN 12 APRIL . IST IN . GOT . VOR // SCHIDEN DIE . EDLE TVGENTSAME . FRAV . HEDWIGIS . SCHWEINIZIN . V[ON] . SEIFER(SDORF) // (HER)R . HERTWIG . V[ON] . SEIDLICZ . EHLICH(E) . GEMA(H)L . DER . GOT(T) . GNADE.

Płyta nagrobna Sigemunda von Seidlitz † 1557

Podobnym przykładem niedbalstwa w czasie remontu kościoła w 1925 roku jest płyta nagrobna Sigemunda von Seidlitz umieszczona obok płyty Hartwiga i Hedwig na zewnętrznej ścianie kościoła. Płyta ta, jak i pozostałe z rodziny von Seidlitz znajdowała się niegdyś w kaplicy-mauzoleum tej rodziny w pomieszczeniu, wykorzystywanym obecnie jako zakrystia. Znajdująca się nad płytą nagrobną płyta inskrypcyjna wprawdzie została sklejona z kawałków ale ... umieszczona w zupełnie innym miejscu, a dotyczy właśnie Sigemunda von Seidlitz. U góry jako ojczysty jest herb rodziny von Seidlitz, natomiast jako macierzysty widnieje herb rodziny von Schindel. Matką więc Sigemunda była kobieta z rodziny von Schindel.

Treść inskrypcji, która powinna znajdować się nad tą płytą:
IM 1557 IOR SEIN GOT SELIG ENTSCHLAFFEN DER EDLE EHRNVESTE SIGEMUND SEIDLICZ ZV SCHMELWICZ IST IN GOT GNADE.